1.Gimnastyka buzi i języka.
Gimnastyka ciała to fundament zdrowia. A fundamentem pięknej i wyraźnej mowy jest gimnastyka narządów mowy: buzi, języka warg, policzków, żuchwy, podniebienia miękkiego. Usprawnianie ich przyczyni się do wzmocnienia sprawności mięśni, a także do poprawnego wypowiadania kolejnych głosek, sylab, wyrazów, zdań.
Zacznijcie od naturalnej gimnastyki buzi i języka. Dziecko również ćwiczy buzię podczas jedzenia, gryzienia, żucia twardych pokarmów, zlizywania z talerza, picia z kubka i przez słomkę. Zachęcaj dziecko do tego, by jadło samodzielnie.
Pomysły na zabawę:
- Kto kogo rozśmieszy? – zabawa w „Pomidora”. Ten kto się pierwszy roześmieje przegrywa. Wprowadź tę zabawę, by wzmocnić język i buzię. Wykonuj zabawne minki (dziecko naśladuje rodzica, a potem zamiana), ściągnij usta w dzióbek, mlaskaj, parskaj, oblizuj wargi.
- Logopedyczne zabawy kuchenne – przygotujcie zdrowe kanapki, sałatkę- razem smakujcie, nazywajcie składniki, oblizujcie wargi.
- Zabawcie się w zajączki, chrupcie twardą marchewkę, jabłko, skórki chleba, kalarepkę.
- Zabawy oddechowe, są bardzo zdrowe!
Wdech i wydech, to czynność niezbędna nie tylko do życia, ale też do mówienia. Prawidłowy tor oddechowy warunkuje poprawną wymowę i prawidłowy rozwój narządów artykulacyjnych. Ćwiczenia wydłużające fazę oddechową wpływają na gospodarowanie powietrzem podczas mówienia. To wszystko bardzo ważne umiejętności.
Pomysły na zabawę:
- Dmuchaj – wdech nosem, wydech ustami i dmuchaj na: piórka, papierki, kawałki waty, gąbki, statki z łupinki orzecha na wodzie, urządźcie wyścigi piłeczek pingpongowych
- Graj na instrumentach dętych (trąbce, harmonijce ustnej, flecie)
- Dmuchaj przez słomkę – zrób bąbelki w wodzie, zdmuchnij piórko ze stolika, dmuchnij przez słomkę na chusteczkę higieniczną – zrób z niej spadochron
- Puszczaj bańki mydlane
- Dmuchaj na papierowe kwiaty, zwierzęta zawieszone na sznurku
- Gadam i bajki opowiadam – wzbogacamy słownictwo
Czytanie na głos stymuluje rozwój mózgu, pobudza ciekawość świata, rozwija wyobraźnię, zainteresowanie czytaniem, poczucie bezpieczeństwa, buduje więź i bliskość z rodzicem, kształtuje wrażliwość moralną, zapobiega uzależnieniom od urządzeń multimedialnych.
A jak czytanie dziecku wpływa na rozwój mowy? Wzbogaca zasób słów mowy biernej (rozumienie) i czynnej (mowa), poszerza wiedzę o świecie, ćwiczy koncentrację i pamięć.
Pomysły na zabawę:
- Czytaj dziecku codziennie – niech to będzie wasz rodzinny rytuał – kształtuj nawyk
- Ucz decydowania – pozwól dziecku wybrać ulubioną książkę,
- Rozmawiaj z dzieckiem na temat treści książki, wydarzeń, oceniajcie postępowanie bohaterów, uzasadniajcie swoje zdanie – ucz dyskusji
- Zaspokajaj ciekawość poznawczą dziecka – udzielaj mu odpowiedzi na pytania, które pojawią się podczas wspólnego czytania
- Ćwicz pamięć – po przeczytaniu książki zamknij ją, zadawaj pytania dotyczące treści, odtwarzajcie kolejność zdarzeń
- Pobudzaj wyobraźnię i kreatywność – wymyślcie inne zakończenie bajki lub ułóżcie własną, dodajcie nowych bohaterów, wymyślcie dla postaci inne imiona
- Moje palce lubią harce… – rozwijamy małą motorykę
Motoryka mała, to wszelkie ruchy palców i dłoni, ruchy o mniejszym zakresie, wymagające skupienia i koncentracji uwagi. Motoryka mała to: rysowanie, malowanie, pisanie, chwytanie, przenoszenie palcami, zgniatanie.
Istnieje związek pomiędzy rozwojem mowy a motoryką precyzyjną rąk. Ma to neurofizjologiczne uzasadnienie. W korze mózgowej ośrodki odpowiedzialne za ruchy ręki znajdują się w bliskiej lokalizacji z ośrodkami zawiadującymi ruchami artykulacyjnymi.
„Sroczka kaszkę warzyła”, „Kominiarz”, „Idzie rak” – to tylko kilka zabaw, które każdy z nas zna. Zabawy paluszkowe – bo o nich mowa, są uwielbiane przez maluchy. Rodzic, który znajduje się blisko, głaszcze dłonie, dotyka palców, recytuje wiersz, śpiewa, mówi spokojnie, rytmicznie, jest to najlepsza zabawa rozwijająca wasze dziecko.
W czasie zabaw skupiamy się na dłoniach i palcach dziecka. Najważniejszy jest dotyk, ale także głos – spokojny, melodyjny – dający poczucie bezpieczeństwa i radość. Podczas zabaw rączkami wprowadzaj samogłoski, wykrzyknienia, sylaby np. BA, MA, PA, DA
Dla starszaków – to doskonała terapia ręki, wzmocnienie napięcia mięśni dłoni to świetne przygotowanie palców do prawidłowego chwytu przyboru pisarskiego, sznurowania butów, zapinania guzików, przewlekania itp.
Pomysły na zabawę:
- Przestrzeń – znajdźcie swoje miejsce w domu, może będzie to łóżko, poduszka, dywan. Ważne, aby było wam wygodnie i przytulnie. Młodsze dziecko weź kolanach, starszak może siedzieć obok rodzica lub naprzeciwko
- Powtarzalność – wielokrotne powtarzanie zabaw paluszkowych sprzyja ćwiczeniom pamięci
- Przewidywalność – pozwala dziecku włączyć się do zabawy gestem, wokalizacją
- Zmieniaj tempo – aby było ciekawiej (starszak może recytować wierszyk z Tobą – to doskonałe ćwiczenie artykulacyjne)
- Zmieniaj ton głosu, baw się mimiką
- Zabawy grafomotoryczne wspierające rozwój mowy to oprócz zabaw paluszkowych także zabawy sensoryczne z masami i substancjami (plasteliną, gliną, piaskiem, wodą); klocki, puzzle, układanki; rysowanie, malowanie; przeplatanki, nawlekanie (np. koralików), zabawy z pęsetą, szczypcami.
- Ćwiczenia głowy i języka to dla mózgu gimnastyka– zabawy lewopółkulowe.
Ćwiczenia lewopółkulowe, to wszystkie gry i zabawy, podczas których dziecko analizuje, spostrzega relacje, przetwarza linearnie, porządkuje, kategoryzuje, układa sekwencyjnie. Ćwiczenia takie rozwijają pracę lewej półkuli mózgu, która odpowiedzialna jest za mowę, czytanie, pisanie i funkcje intelektualne
Pomysły na zabawę:
- Wykorzystaj zabawki dziecka – w ćwiczeniach lewopółkulowych świetnie sprawdzą się te zabawki, których masz dużo (wiele takich samych elementów) np. klocki, liczmany, patyczki, patyczki drewniane, pomponiki, guziki itp. możesz także skorzystać
z gotowych układanek. - Układanie i odtwarzanie – rodzic układa wybrane klocki, następnie dziecko układa je
w taki sam sposób poniżej/obok - Dopasowanie kształtu – rodzic układa klocki/zabawki na kartce, odrysowuje kształt – dziecko dopasowuje zabawki do kształtu
- Sekwencje – rodzic rozpoczyna układanie wzoru (początkowo z 2 elementów – dzieci młodsze) np. trójkąt, kwadrat, trójkąt, kwadrat. Zadaniem dziecka jest dokończenie rytmu. W tej zabawie wykorzystaj kolorowe pompony, figury geometryczne lub kartoniki z obrazkami.
- Stukaj, pukaj i muzyki słuchaj – rozwijamy funkcje słuchowe
Co ma słuch do mowy? Otóż, postrzeganie słuchowe (percepcja słuchowa) i ukształtowane funkcje słuchowe warunkują prawidłowy mowy. Rozwój tych funkcji rozpoczyna się już
w okresie prenatalnym. A kiedy dziecko przyjdzie na świat, warto nadal dbać o stymulujące słuchowo otoczenie. Deficyty w tym obszarze mogą przyczyniać się do zaburzeń przetwarzania słuchowego, zaburzeń słuchu fonemowego, zaburzeń pamięci słuchowej, trudności z koncentrowaniem się na bodźcach słuchowych, zaburzeń mowy i komunikacji.
Pomysły na zabawę:
- „Muzyka- taniec, pauza– stop” –reagowanie na dźwięk w określony sposób. Warto
w trakcie zabawy wyłączyć radio i wstrzymać wszelkie ruchy ciała: muzyka JEST, muzyki NIE MA. Dziecko uczy się wysłuchiwać pauzy w muzyce. - Zabawa idealna na rodzinne zloty „Kto cię woła. Mama, tata, babcia, ciocia…?” – dziecko rozpoznaje głos osoby, która wypowiada jego imię.
- „Domowa orkiestra” – wersja podstawowa: zgromadźcie domowe przedmioty, na których da się zagrać np. garnki, drewniane łyżki, gazety itp. Stwórzcie razem orkiestrę, grajcie. Wersja utrudniona: gramy według poleceń dyrygenta: cicho/głośno, szybko/wolno, gramy/nie gramy.
- Tupiemy i klaszczemy, w koło wirujemy– rozwijamy motorykę dużą
Motoryka duża to wszystkie obszerne ruchy, w które jest zaangażowane całe nasze ciało lub jego znaczna część, np. ręce i nogi . Zatem chodź, skacz, biegaj, pływaj, na rowerze, hulajnodze, kręć hula hop, skacz przez skakankę, czworakuj, czołgaj się .
Aby dziecko mogło poprawnie wykonywać złożone ruchy motoryki małej (rysowanie, pisanie), powinno najpierw dobrze opanować proste ruchy właśnie z zakresu motoryki dużej.
Ruchy całego ciała są powiązane z rozwojem mowy. Naprzemienne ruchy rąk i nóg stymulują te obszary mózgu, które są odpowiedzialne za mowę. Dlatego nie można spoglądać na dziecko w oderwaniu od jego całościowego rozwoju. Komunikacja językowa i motoryka to funkcje wyższych czynności mózgowych, które są ze sobą bardzo ściśle powiązane.
Pomysły na zabawę:
- ćwiczenia ogólnorozwojowe, koordynacji ruchowej, przekraczaniu linii środka, ruchów naprzemiennych sprzyjają usprawnianiu pamięci,odtwarzania, naśladowania.
- podskakiwanie, zeskakiwanie i przeskakiwanie różnych przedmiotów – mniejszych,
- samodzielność dziecka podczas samoobsługi
- wspólne wykonywanie czynności domowych – ścieranie kurzu, zamiatanie podłogi – to doskonałe ćwiczenia całego ciała, a dla dziecka świetna zabawa
- obserwowanie i powtórzenie sekwencji ruchów rodzica np. klaśnij, tupnij, podskocz
- ćwiczenia emisyjne połączone z ruchem – np. podskakuj i wymawiaj samogłoski
Logopeda,
Agnieszka Remian
Bibliografia:
- Sadowska L. (2001): Wczesna diagnostyka zaburzeń rozwoju psychomotorycznego niemowląt oraz podstawy ich rehabilitacji [w:] Propedeutyka Pediatrii, (red.) Jankowski A. Wrocław.
- D. Emiluta-Rozya, Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 2006.
- W. Szumanówska, Zabawy z najmłodszymi dziećmi, Warszawa 2009.
- M. Machoś, Od zabawy do mówienia. Poradnik dla rodziców i logopedów, Kraków