Agresja jest naturalnym fizycznym wyładowaniem nagromadzonych negatywnych bodźców i napięć emocjonalnych. Może być skierowana przeciw czemuś lub komuś, ukierunkowana na zewnątrz lub przeciw sobie.
Rozwój osobowości dziecka, określonego stylu zachowania i reagowania na różne bodźce zależą od:
- czynnika wrodzonego, związanego z fizjologią i właściwościami układu nerwowego;
- czynnika aktywnościowego, czyli temperamentu;
- czynnika frustracyjnego pojawiającego się w sytuacji niezaspakajania potrzeb psychicznych;
- czynnika naśladowczego (dziecko obserwuje i uczy się zachowań od innych);
- czynnika instrumentalnego, objawiającego się postawą „chcę to mieć”.
Gdy w zachowaniu dziecka pojawia się agresja, opór, niechęć do naszych próśb, krzyki, uciekanie, jako rodzice, zaczynamy szukać rozwiązań. Wymyślamy kary, nagrody, czasem szantażujemy, krzyczymy, ustalamy zasady. Kupujemy tablice motywacyjne, grozimy zakazami, wysyłamy do pokoju… metod jest wiele. A gdyby tak, spojrzeć na to w zupełnie inny sposób, pełen zrozumienia, empatii i akceptacji? Zamiast szukania sposobu na korygowanie zachowania, lepiej jest znaleźć przyczynę. U podłoża każdej agresji, każdego krzyku i sprzeciwu dziecka leży jakaś konkretna potrzeba. Być może jest
to potrzeba większej wolności i swobody, a może potrzeba uwagi, szacunku lub wyrażenia swoich emocji. Na nic nie zdadzą się kary i nagrody ani nawet tablice motywacyjne, jeśli dziecko ma niezaspokojone potrzeby.
Najczęstszą przyczyną zachowań agresywnych jest lęk odczuwany jako silne napięcie emocjonalne pojawiające się w chwilach utraty poczucia bezpieczeństwa i braku akceptacji ze strony bliskich, ważnych osób. Dziecko, które czuje się odrzucone uczuciowo przez matkę lub ojca, stara się za wszelką cenę zasłużyć na miłość lub przynajmniej zwrócić na siebie uwagę rodziców. Czasami nieświadomie wybiera zachowania agresywne, ponieważ zmusza ono rodziców do reakcji i zainteresowania, a ponadto pozwala odreagować przykre emocje. Zachowania agresywne u dziecka powstają wskutek zbyt częstego upominania przez rodziców, wytykania mu różnych wad i braków przy równoczesnym stawianiu za przykład rodzeństwa lub rówieśników mających np. lepsze wyniki w nauce czy zachowujących się wzorowo.
Szanowny Rodzicu!
Każde dziecko od czasu do czasu zachowuje się w sposób, który może być nie do zaakceptowania. Zazwyczaj dzieje się tak, kiedy jakieś ważne potrzeby dziecka nie mogą być zaspokojone, a ono nie potrafi sobie z tym poradzić.
Wszyscy mamy te same podstawowe potrzeby:
- fizjologiczne (np. potrzeba snu, jedzenia),
- bezpieczeństwa,
- miłości, przynależności, akceptacji,
- szacunku i uznania,
- poznawania świata, rozwijania zdolności i zainteresowań.
Pamiętaj, że dziecko w wieku przedszkolnym:
- chce jednocześnie doznawać opieki i być samodzielne,
- kiedy czegoś pragnie i tego nie dostaje, bardzo to przeżywa,
- z trudem przychodzi mu czekanie, odkładanie przyjemności na później,
- często nie potrafi uwzględniać punktu widzenia innej osoby,
- dopiero uczy się zasad życia w grupie,
- szybko uczy się zachowań, które widzi i które prowadzą do osiągnięcia celu – nawet te niepożądane.
Bywa że zachowania agresywne stają się dla dziecka podstawowym sposobem zaspokojenia potrzeb.
Jeżeli Twoje dziecko:
- bije, kopie, gryzie inne dzieci,
- wyrywa im zabawki,
- rzuca przedmiotami,
- używa brzydkich wyrazów, przezywa innych,
- w inny sposób wyrządza krzywdę dzieciom lub dorosłym, to prawdopodobnie nauczyło się w ten sposób radzić sobie z własnymi potrzebami i emocjami.
Jak możesz pomóc swojemu dziecku?
- Wytłumacz maluchowi, że wszystkie uczucia, jakie doznaje, są „w porządku”, że akceptujesz je całkowicie, razem z jego emocjami.
- Powiedz dziecku, że przykre uczucia można okazywać tak, aby nie krzywdzić siebie
i innych. - Ustal razem z dzieckiem, jakie zachowania są niedopuszczalne w Waszym domu. Ustalenia powinny obowiązywać wszystkich członków rodziny.
- Zapowiedz, jakie konsekwencje będą wyciągane w przypadku użycia przemocy (np. zakaz oglądania bajek tego dnia).
- Umów się z dzieckiem, w jaki sposób może bezpiecznie wyrażać własną złość (np. : wolno tupać, narysować złość, podrzeć niepotrzebną kartkę).
- Podpowiedz dziecku, jak może się uspokoić w przypadku narastającej złości (np.: wziąć głęboki oddech, policzyć do trzech, zrobić kilka przysiadów, podskoków). Przećwiczcie te sposoby.
- Wszystkie rozmowy na temat złości i agresji należy prowadzić, gdy jesteśmy spokojni i mamy na to czas.
- Okaż cierpliwość. Dziecko może się stopniowo nauczyć, jak radzić sobie bez agresji, jednak jest to proces długotrwały.
Początkowo może nastąpić nasilenie zachowań agresywnych, gdy dziecko będzie reagować buntem na nowe ustalenia. Trzeba spokojnie przeczekać ten trudny okres, realizując to, co zostało ustalone.
- Bardzo ważna jest współpraca z nauczycielami przedszkola, do którego uczęszcza Twoje dziecko – wspólne ustalenia dotyczące zasad zachowania i konsekwencji wyciąganych w sytuacji ich łamania.
W razie silnego wybuchu złości:
- Jeżeli dziecko wyraża złość w sposób niezagrażający sobie i innym (np. kładzie się na ziemi i uderza rękami i nogami, stoi i krzyczy), obserwuj je niezauważalnie dla niego, czekając, aż się uspokoi.
- Jeżeli dziecko wyraża złość poprzez atak na kogoś lub niszczenie przedmiotów, przytrzymaj je, aż się wyciszy.
- Porozmawiaj z dzieckiem dopiero, gdy się uspokoi i wyciągnij konsekwencje.
Spraw, żeby w świecie dziecka było jak najwięcej dobrych doświadczeń!
- Wykorzystaj każdą sposobność, aby pochwalić dziecko, docenić jego starania, pokazać mocne strony.
- Baw się z dzieckiem, najlepiej codziennie przez 20 minut, pozwól mu być w tej zabawie przewodnikiem – niech wybiera, decyduje, wymyśla reguły i gry. Taka zabawa pogłębi Twoją więź z dzieckiem, zaspokoi jego potrzebę akceptacji i uznania. Dziecko, które ma okazję być przez jakiś czas przywódcą, będzie bardziej skłonne wykonywać Twoje polecenia.
- Przed pójściem spać zapytaj dziecko, jak mu minął dzień. Pokaż mu wszystkie dobre rzeczy, które się wydarzyły: osiągnięcia, przejawy sympatii ze strony innych.
Pamiętaj: skoro dziecko uczy się zachowań agresywnych, może też się ich oduczyć.
W różnych sytuacjach życia codziennego pokazuj dziecku własnym przykładem, jak konstruktywnie można sobie radzić ze złością, rozwiązywać spory, osiągać upragnione cele.
Chroń dzieci przed szkodliwym wpływem modeli agresywnego zachowania się. Nie pozwalaj dzieciom na oglądanie bajek zawierających obrazy agresji, a równocześnie staraj się zainteresować dziecko bajkami i książkami ukazującymi pozytywne modele zachowania się.
Praca nad agresywnymi zachowaniami dziecka – ogólne zasady postępowania w przedszkolu.
Prezentuj postawę S – O – S (stanowczość – opanowanie – sympatia).
- Pamiętaj, że dziecko nie zachowuje się agresywnie „bo lubi”, tylko jest to jego sposób reakcji w sytuacji zagrożenia lub walki o pozycję w grupie.
- Zachowaj spokój i pozwól, żeby udzielił się dziecku.
Odróżniaj dziecko od jego zachowania.
- Unikaj generalizowania i etykietowania, pamiętaj, że pracujesz nad agresywnym zachowaniem, nie z agresywnym dzieckiem.
Jasno określaj, jakie zachowania są pożądane, a jakie nie.
- Upewnij się, że dziecko usłyszało i zrozumiało, co do niego powiedziałeś.
(Poproś o powtórzenie). - Dbaj o wprowadzanie norm grupowych.
Unikaj nadmiernego karania.
- Ukarane dziecko czuje złość, poczucie skrzywdzenia – nie zastanawia się (często nawet nie wie), za co zostało ukarane.
Informuj o konsekwencjach i wprowadzaj je.
Bądź ciekaw. Słuchaj.
- Poznaj prawdę dziecka, jego myśli i emocje, związane z sytuacją, kiedy zachowało się agresywnie.
Wzbudzaj empatię do pokrzywdzonego.
- „Jak ty byś się czuł, gdyby ktoś ciebie uderzył tak mocno?”. Pozwól dziecku na przeproszenie i zadośćuczynienie.
Doceniaj zachowania pożądane.
- Pochwały mają moc zmian. Doceniaj każde pożądane zachowanie, nawet (wydawałoby się) oczywiste.
- Stosuj pochwałę opisową – opisz dziecku, co ci odpowiada w jego zachowaniu.
Pracuj nad rozwojem emocjonalnym dzieci.
- Ucz je nazywania i adekwatnego wyrażania emocji, szczególnie tych trudnych.
Zaproponujmy dziecku następujące sposoby zachowania, prowadzące do wyciszenia, uspokojenia, osiągnięcia stanu relaksacji, odprężenia:
- myślenie o czymś przyjemnym, pozytywnym;
- zmiana aktywności, wykonywanie czegoś, co lubimy;
- słuchanie muzyki;
- liczenie w myślach do 10;
- wyregulowanie, uspokojenie oddechu przez wykonywanie głębokich wdechów i wydechów;
- ćwiczenia relaksacyjne;
- odpoczywanie, sen.
Innym sposobem pomocnym w obcowaniu z własną złością, w sytuacji wzburzenia, przeżywania trudnych emocji, agresji jest pokazanie dziecku możliwości odreagowania. Wskażmy przedszkolakowi, jak to zrobić:
- targanie kartek, gazet;
- gniecenie kartek, gazet;
- wrzucanie piłeczek do koszyka;
- rysowanie, malowanie, lepienie;
- podejmowanie aktywności fizycznej, np. bieganie, gra w piłkę, skakanie;
- uderzanie poduszek;
- gniecenie kuli papierowej i rzucanie do celu;
- krzyczenie do papierowej tuby;
- turlanie po dywanie.
Opracowała: Joanna Szarota-Zając
Literatura:
- Kałuba-Korczak A., „Wychowanie w Przedszkolu. Czasopismo dla nauczycieli”
- Skorny Z., „Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się”
- Arnd S., „Kiedy dzieci są agresywne”
- Danilewska J., „Agresja u dzieci. Szkoła porozumienia”
- Bajer K., Wnuk-Walasińska N., „Podaj rękę. Sposoby na rozwiązywanie konfliktów wśród dzieci”
http://ppptarnow.pl/2021/04/15/jak-radzic-sobie-z-agresja-na-podworku/