Rozwód jest jednym z najbardziej stresujących wydarzeń w życiu rodziny, szczególnie trudnym dla dzieci. Wymaga on od rodziców szczególnej uwagi i odpowiedniego podejścia, aby zminimalizować negatywne skutki emocjonalne i psychiczne u najmłodszych członków rodziny.
Co powiedzieć?
Warto dzieciom wytłumaczyć co to znaczy, że rodzice się rozstają i jaki to będzie miało wpływ na codzienne życie. Możecie spodziewać się takich pytań jak: „Czy nadal będziemy tu mieszkać?”, „Czy będziemy musieli się wyprowadzić?”, „ Z kim będziemy mieszkać” itd. Używajcie prostych i jasnych sformułować np. „Mamusia i Tatuś się rozstają i dlatego będziemy mieszkać w osobnych domach”. Ograniczcie przekaz informacji do minimum, nadmiar szczegółów może wywołać uczucie dezorientacji i przytłoczenia. Osobiste informacje o partnerze (np. zdrada, alkohol) lepiej zostawić dla siebie, nie musicie wyjaśniać intymnych lub krępujących sytuacji, które miały miejsca w Waszej relacji. Najważniejszym zadaniem podczas takiej rozmowy jest zapewnienie dzieciom, że je kochacie i tak zawsze będzie, niezależnie od zmiany, jaka ma miejsce. Powtarzajcie im, że zawsze przy nich będziecie tak długo, jak będą tego potrzebować i że nawet jeśli będziecie mieszkać w innym miejscu, to Wasza miłość do nich nie ulegnie zmianie. Rozstanie dotyczy pary, a nie rodziców – nimi pozostajecie do końca życia. Ponadto Wasze dzieci powinny otrzymać od Was komunikat, że to nie jest ich wina. Wiele dzieci uważa, że ich zachowanie w sposób bezpośredni przyczyniło się do rozstania rodziców i gdy tylko będą „grzeczne” to rodzice do siebie wrócą. Dlatego tak ważne jest, aby do znudzenia powtarzać, że dzieci nie są odpowiedzialne za to co się stało i że jest to Wasza nieodwołalna decyzja.
Jak powiedzieć dzieciom o rozstaniu?
Zanim siądziecie do rozmowy, uzgodnijcie wcześniej kilka szczegółów m.in.: kto, kiedy i w jaki sposób powinien powiedzieć dzieciom, że się rozstajecie? Powiadomcie swoje najbliższe otoczenie, że sami planujecie przeprowadzić taką rozmowę z Waszymi dziećmi i nie chcecie by dowiedziały się o zmianach od innych osób. Najlepiej, aby w takiej rozmowie uczestniczyło oboje rodziców, jednak czasami bywa tak że jest to niemożliwe, z różnych względów: np. były partner/-ka wyjechał/-a i nie ma z nim/nią kontaktu albo jest przepełniony/-a goryczą i gniewem i nie ma obecnie zasobów na taką rozmowę. Nie powiadamiajcie dzieci o rozstaniu dopóki nie będziecie całkowicie zdecydowani. Nie ma nic gorszego od pojawiania się kolejnej niepewności u dzieci, które i tak tracą grunt pod nogami. Zadbajcie o to, aby zapewnić odpowiednią ilość czasu na rozwianie wszelkich wątpliwości. Nie przystępujcie do rozmowy tuż przed pójściem do szkoły, pracy czy przed spaniem. Prawdopodobnie jedna rozmowa nie będzie wystarczająca, dlatego warto przygotować się na kilka spotkań. Ponadto, ważne aby taka rozmowa przebiegała w miejscu bezpiecznym dla dzieci – najczęściej jest to dom, a w nim neutralna przestrzeń np. salon.
Ustalcie wspólne zasady wychowawcze
Dzieci doskonale potrafią wykorzystać sytuację, aby dostać to czego pragną. Jeżeli Wasze metody wychowawcze nie są spójne, dzieci chętnie na tym skorzystają. Dlatego tak ważne jest, aby uzgodnić wspólne reguły i się ich trzymać. Choć nie jesteście już parą, nadal jesteście rodzicami, dlatego w kwestii wychowania ważne jest by mówić tym samym językiem.
Bądźcie wsparciem emocjonalnym dla Waszych dzieci
Pierwsze reakcje mogą być bardzo różne. Niektóre dzieci są zszokowane, inne płaczą, krzyczą i wybiegają z pokoju. Jeszcze inne siedzą przy Was cicho i sprawiają wrażenie jakby były nieobecne. Każda z wyżej wymienionych reakcji jest jak najbardziej naturalna, dlatego tak ważna w pierwszych dniach jest Wasza obecność i uważność na dzieci. Pomóżcie im uporać się z ich emocjami, jednocześnie będąc autentycznym w przeżywaniu własnych. Nie udawajcie, że nic się nie dzieje – dzieci, jako pierwsze wyczują napięcie, które jest w Waszej relacji (po sposobie komunikacji, zachowaniu czy tonie głosu). Udając, że nic się nie dzieje, możecie wywołać dodatkowo lęk spowodowany poczuciem bycia oszukiwanym. Co w zamian możecie zrobić? – dajcie dzieciom przestrzeń na wyrażenie emocji, rozmawiajcie z nimi o uczuciach, które przeżywają. Pomóżcie im je nazwać np.: „Widzę, że odczuwasz złość, prawda?”, „Tęsknisz za mamą/tatą, tak?”, „Widzę, że jest Ci smutno, że mama/tata już tutaj nie mieszka?”. Jeśli są to młodsze dzieci, to spędzajcie czas na wspólnej zabawie (taniec, zabawa w chowanego/berka, wspólne malowanie palcami itd.) jest to najlepszy sposób na ujście nagromadzonych emocji. Może wydarzyć się tak, że dzieci podczas zabawy będą odgrywać rozstanie i nie jest to skierowane przeciwko Wam – rodzicom, a ma na celu poradzenie sobie z sytuacją, w której się znalazły. Dla starszych dzieci oprócz rozmowy, pomocne może być prowadzenie dzienniczka myśli i uczuć lub zaproponowanie pisania pamiętnika.
Poniżej przedstawione zostanie kilka kroków, które mogą pomóc w przeprowadzeniu dziecka przez ten trudny okres bez nadmiernego krzywdzenia jego psychiki.
Szczerość i dostosowana komunikacja
Ważne jest, aby rozmawiać z dzieckiem otwarcie i szczerze, ale jednocześnie dostosować język i poziom szczegółowości do jego wieku i dojrzałości. Wyjaśniając, co się dzieje, należy unikać nadmiernych szczegółów czy negatywnych emocji, które mogą obciążyć dziecko. Dzieci, które są informowane o rozwodzie w sposób dostosowany do ich możliwości percepcyjnych, lepiej radzą sobie z nową sytuacją.
Wspólna rozmowa
Jeśli to możliwe, warto porozmawiać z dzieckiem razem, jako rodzice. Pomoże to pokazać, że mimo różnic, oboje rodzice wspierają dziecko i są tam dla niego. To podejście może zwiększyć poczucie bezpieczeństwa u dziecka i zminimalizować jego lęki związane z rozwodem.
Utrzymanie rutyny
Dzieci czują się bezpieczniej, gdy ich codzienna rutyna jest jak najmniej zakłócona. Staraj się utrzymać stały harmonogram dotyczący szkoły, zajęć pozalekcyjnych i spotkań z przyjaciółmi. Stabilność i przewidywalność codziennych czynności pomagają dziecku w adaptacji do nowych warunków życiowych.
Zapewnienie wsparcia emocjonalnego
Dziecko musi wiedzieć, że oboje rodzice są tam, aby go wspierać emocjonalnie. Regularnie sprawdzaj, jak się czuje, i bądź gotowy do wysłuchania jego obaw i uczuć. Ważne jest, aby dziecko miało poczucie, że może otwarcie mówić o swoich emocjach, bez obawy o reakcje dorosłych.
Unikanie konfliktów przy dziecku
Staraj się unikać kłótni i negatywnych komentarzy o drugim rodzicu w obecności dziecka. To pomoże mu uniknąć lojalnościowego konfliktu i niepotrzebnego stresu. Dzieci często czują się winne i zdezorientowane, gdy są świadkami konfliktów między rodzicami, co może prowadzić do długotrwałych problemów emocjonalnych.
Wsparcie zewnętrzne
Czasami warto skorzystać z pomocy specjalistów, takich jak psychologowie dziecięcy, którzy mogą pomóc dziecku przejść przez trudne emocje związane z rozwodem. Profesjonalne wsparcie może być nieocenione w radzeniu sobie z uczuciami osamotnienia, smutku czy lęku.
Spędzanie czasu z dzieckiem
Każdy z rodziców powinien starać się spędzać z dzieckiem tyle czasu, ile to możliwe. Ważne jest, aby dziecko nie czuło się opuszczone przez żadnego z rodziców. Wspólne aktywności mogą pomóc w budowaniu i utrzymaniu silnych więzi, które są kluczowe dla zdrowego rozwoju emocjonalnego dziecka.
Zapewnienie stabilności finansowej
Rozwód może wiązać się ze zmianami finansowymi, ale staraj się, aby te zmiany jak najmniej wpływały na dziecko. Stabilność finansowa jest ważna dla jego poczucia bezpieczeństwa. Rodzice powinni dążyć do minimalizowania stresu związanego z finansami poprzez odpowiednie planowanie i wspieranie dziecka w zachowaniu jego dotychczasowego standardu życia.
Długoterminowa perspektywa
Pomóż dziecku zrozumieć, że rozwód to proces, który, choć trudny, jest tymczasowy. Z czasem wszystko się ułoży i zarówno rodzice, jak i dziecko, będą mogli znaleźć nową równowagę. Ważne jest, aby dziecko miało nadzieję i perspektywę na lepszą przyszłość.
Otwartość na pytania
Zachęcaj dziecko do zadawania pytań i odpowiadaj na nie najlepiej, jak potrafisz. Poczucie zrozumienia sytuacji pomaga zmniejszyć lęk i niepewność. Dzieci, które mogą swobodnie pytać o zmiany w rodzinie, czują się bardziej pewnie i bezpiecznie.
Jakie są najczęstsze reakcje dzieci na rozwód rodziców?
Każde dziecko reaguje na rozwód inaczej, a jego reakcja zależy od wieku, dojrzałości emocjonalnej, a także od sposobu, w jaki rodzice przeprowadzają proces rozstania. Poniżej przedstawiamy kilka typowych reakcji dzieci w zależności od wieku:
- Małe dzieci (0-5 lat) – mogą reagować na rozwód rodziców niepokojem, pogorszeniem snu czy problemami z apetytem. Choć mogą nie rozumieć sytuacji, wyczuwają napięcia emocjonalne i zmiany w zachowaniu opiekunów.
- Dzieci w wieku przedszkolnym (5-8 lat) – często odczuwają lęk i strach przed rozłąką z jednym z rodziców. Mogą także przejawiać regresję w rozwoju, jak np. cofanie się do wcześniejszych zachowań (ssanie kciuka, moczenie nocne).
Jakich błędów nie popełniać podczas rozstania
- Nie kłóćcie się w obecności dziecka
- Otwarte kłótnie czy awantury to jedne z najbardziej stresujących momentów na jakie narażone są dzieci podczas rozstania rodziców. Jeżeli nie potraficie rozmawiać ze sobą z zachowaniem spokojnego tonu głosu i równowagi to najlepszym rozwiązaniem jest dyskusja bez obecności dzieci. Niestety dzieci, które są częstymi świadkami nieporozumień rodziców, mają trudności z panowaniem nad swoimi emocjami. Łatwiej i szybciej wpadają w złość, reagują częstym płaczem czy przejawiają zachowania agresywne, czasami pojawią się nawet objawy depresji (m.in. obniżony nastrój, utrata zdolności do odczuwania przyjemności, brak energii). Dlatego unikanie jawnego, agresywnego konfliktu, wydaje się być najlepszym sposobem na zmniejszenie ryzyka poniesienia negatywnych skutków rozstania.
- Nie krytykujcie drugiego rodzica w obecności dzieci
- Najważniejsze dla Waszych dzieci jest poczucie bezpieczeństwa, a to daje im między innymi pozytywny obraz obojga rodziców. Czasami bywa tak, że czujecie się upokorzeni i zranieni a wasze myśli krążą wokół najgorszych wspomnień. Dlatego powstrzymanie się przed wyrażeniem negatywnej oceny dotyczącej partnera/-ki bywa dość trudne. Pomimo to, najlepszym rozwiązaniem dla Waszych dzieci będzie zachowanie kąśliwych uwag dla siebie i ograniczenie się do wyrażenia, że „Mama/Tata bardzo Was kochają i to jest najważniejsze”. Dziecko potrzebuje wierzyć, że jesteście najlepszymi rodzicami na świecie – to da im siłę na całe życie.
- Nie oddalajcie się od dz iecka
- Rozstanie nie musi oznaczać wykluczenia bliskiej relacji z którymś z rodziców. Co więcej, całkowita rezygnacja z kontaktów z dziećmi może mieć dramatyczne konsekwencje, gdyż wiąże się z poczuciem odrzucenia, które może zostać z nimi do końca życia. Nawet jeżeli jesteście w konflikcie z drugim rodzicem zachęcajcie i inicjujcie jego regularne kontakty z dzieckiem.
- Nie róbcie z dziecka informatora lub szpiega
- To, że w dalszym ciągu ciekawi Was życie osobiste byłego partnera/-ki jest jak najbardziej naturalnym zjawiskiem. Niektórzy rodzice jednak tak desperacko szukają informacji na temat partnera/-ki, że wykorzystują do tego dzieci. Czasami jest to nieświadomy proces polegający na zadawaniu zbyt dużej liczby pytań na temat obecnego życia partnera/-ki. Bywa też, że celowo prosicie swoje pociechy o to, aby donosiły na drugiego rodzica. Dzieci w takiej sytuacji mogą odczuwać zakłopotanie a nawet lęk przed tym, że zostaną zdemaskowane. Poza tym często nie wiedzą, komu być lojalnym. Jest to sposób manipulowania dziećmi, aby opowiedziały się po którejś ze stron, co wywołuje w nich ogromny stres a czasem prowadzi do ukrywania swoich prawdziwych uczuć.
- Nie traktujcie dziecka jako powiernika
- Podczas rozstania bardzo często doświadczacie trudnych przeżyć. Jest to jak najbardziej zrozumiałe, że rozbrzmiewa w Was cała gama emocji: smutek, żal, złość, czasem radość i ulga. Warto zatem zadbać o siebie i swoje potrzeby. Porozmawiajcie o tym co się stało i w jaki sposób sobie z tym radzicie ze swoimi przyjaciółmi lub dojrzałymi członkami rodziny. Utrzymanie własnej sieci wsparcia wpływa korzystnie na Wasze samopoczucie. Traktowanie dzieci jako powierników Waszych emocji jest dla nich zbyt obciążające. Dzieci w trakcie rozstania zmagają się z własnymi problemami, zrzucanie na ich barki własnych bolączek niesie za sobą ryzyko powikłań w ich przyszłym funkcjonowaniu. Dzieci mają prawo kochać rodziców niezależnie od tego, co się wydarzyło w Waszym życiu.
- Rozstanie jest bez wątpienia trudnym doświadczeniem zarówno dla Was jak i dla dzieci. Nie musi być ono jednak katastrofalne w skutkach. Najważniejsze, aby pamiętać, że dzieci są w stanie znieść naprawdę dużo, pod warunkiem, że dostaną od Was czas, uwagę oraz, albo przede wszystkim, zapewnienie o Waszej niezmiennej miłośc
Podsumowanie
Rozwód jest trudnym i bolesnym doświadczeniem, ale odpowiednie podejście rodziców może znacząco zmniejszyć jego negatywne skutki dla dziecka. Pamiętając o zasadach szczerości, rutyny, wsparcia emocjonalnego oraz unikaniu konfliktów, można pomóc dziecku przejść przez ten proces z jak najmniejszym stresem i traumą, zapewniając mu jednocześnie wsparcie i miłość, których potrzebuje w tym trudnym okresie
Bibliografia:
Reynolds L. R. (2019). Pomóż dziecku przetrwać rozwód. Poradnik dla rozwodzących się rodziców. Warszawa: Wydawnictwo BIS
- Rosenberg, M. B. (2020). Porozumienie bez przemocy. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca
- Wojciszke, B. (2006). Psychologia miłości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
- Cywińska, M. (2021). Dziecko w sytuacji rozwodu rodziców. Roczniki Pedagogiczne, 13(49), 92-103.
- Piotrowska, M. (2015). Rozwód w rodzinie wyzwaniem dla współczesnego poradnictwa rodzinnego. W: M. Piorunek (red.),
Opracowała Elżbieta Gil