Jak pomóc dziecku pokonać nieśmiałość?

Jak pomóc dziecku pokonać nieśmiałość?

Dziecko jest owocem miłości dwojga osób i w tym świetle należy je postrzegać.  Każde dziecko jest inne. Wpływają na to uwarunkowania genetyczne, akceptacja dziecka  przez rodziców, środowisko, w którym się wychowuje, postawy prezentowane przez  rodziców oraz wiele innych czynników. 

Nie sztuką jest dziecko począć i urodzić, sztuką jest je wychować na szczęśliwego,  mądrego i dobrego człowieka. Być dobrym rodzicem nie znaczy pozwalać na wszystko,  obsypywać prezentami, ulegać kaprysom – być dobrym rodzicem to być z dzieckiem,  towarzyszyć w zabawie, uczyć zasad i pokazywać świat. 

Atmosfera przyjaźni, wzajemnego zaufania, rozmowy prowadzone z dzieckiem  o sprawach dla niego ważnych, pomagają dziecku w systematycznym kształtowaniu własnej  osobowości, ułatwiają nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami, utwierdzają w przekonaniu  o własnych możliwościach.  

W czasach szybkiego postępu technologicznego i rozwoju cywilizacyjnego mamy do czynienia z nasilającym się zjawiskiem wykluczenia, izolacji i samotności – a w konsekwencji ze wzrostem populacji dzieci nieśmiałych, nieumiejących sobie radzić  z problemami życia codziennego.

Gerstmann definiuje nieśmiałość jako „rodzaj pewnej postawy emocjonalnej,  wykształconej pod wpływem rzeczywistych niepowodzeń, które sprawić mogą, że jednostka  zaczyna postępować ostrożnie, oczekując i przewidując trudności na swej drodze do celu”. 

Zdaniem P.G. Zimbardo nieśmiałość „jest pojęciem nieostrym – im bliżej mu się  przyglądamy, tym więcej odkrywamy odmian nieśmiałości […] Jest to złożona przypadłość,  która pociąga za sobą całą gamę skutków – od lekkiego uczucia skrępowania, przez  nieuzasadniony lęk przed ludźmi, aż do skrajnej nerwicy”.

S. Miller opisuje nieśmiałość jako „szczególne połączenie lęku i zachowania, które  wynika z charakterystycznego nawyku pesymistycznego myślenia i niskiej samooceny”. Obok dzieci, które z dużą łatwością i swobodą nawiązują szybko kontakty społeczne  w grupie przedszkolnej, spotykamy również takie, których zachowanie ulega widocznej  dezorganizacji. Są to dzieci nieśmiałe. 

Początkowo nie zauważa się ich, bo są ciche, grzeczne i spokojne. Dopiero później  dostrzega się, że stoją na uboczu, są bierne wobec rówieśników i jakichkolwiek zachęt ze  strony nauczyciela.

Nieśmiałość to cecha osobowości. Dziecko nieśmiałe częściej przeżywa uczucia  zakłopotania, wstydu, skrępowania i aby tych przykrych emocji uniknąć wycofuje się  i nie podejmuje działań, które mogłyby podlegać ocenie ze strony otoczenia. Dziecko  nieśmiałe przejawia pewien poziom lęku, który może zaburzać jego codzienne  funkcjonowanie. 

Dzieci nieśmiałe cechuje przede wszystkim bierność społeczna (m.in. małomówność  w sytuacjach społecznych, brak inicjatywy, wycofywanie się z zabaw i wspólnych  aktywności), lęk społeczny (lęk przed negatywną oceną, wyśmianiem lub odrzuceniem ze  strony rówieśników i osób dorosłych) oraz zaniżona samoocena i brak wiary w siebie. Może  odczuwać również złość, że nie umie tak dobrze jak inni nawiązywać relacji, być odważnym  i zdecydowanym – narasta w nim frustracja i stres. 

Analizując powyższy problem, nie udało się wskazać jednoznacznej przyczyny,  jednakże kilka czynników wydaje się być szczególnie istotnych w pojawianiu się i nasilaniu  lęków społecznych: 

styl wychowania: nadmiernie surowy (kiedy rodzice często krytykują lub ośmieszają  dziecko, istotnie ograniczają jego swobodę. Rodzice są bardziej surowi, skłonni do  gniewu, nie rozmawiają często ze swoimi dziećmi) lub nadmiernie opiekuńczy  (rodzice spełniają wszystkie życzenia dziecka i zaspokajają jego wszystkie potrzeby,  wyręczają w wykonywaniu najprostszych czynności i w ten sposób ograniczają  samodzielność dziecka; w wyniku takich działań dziecko stając przed jakimś  wyzwaniem, nie podejmuje aktywności, tylko wycofuje się, gdyż nie wie, czy samo  sobie poradzi); 

osobowość i temperament: dziecko rodzi się z predyspozycją do pewnego rodzaju  zachowań, czyli z jakimś temperamentem. Niektóre dzieci rodzą się z zahamowanym  temperamentem i są wtedy bardzo wrażliwe na nowości. 

specyficzna konstrukcja układu nerwowego – nieśmiałości mogą sprzyjać takie cechy  temperamentu, jak: uczuciowość, wrażliwość, skłonność do zamykania się w sobie, bardzo duża podatność na przeżywanie stresu, złe tolerowanie stresu; 

nieśmiałość może być skutkiem poczucia niższości wynikającego z niższej pozycji  społecznej rodziców, trudności materialnych.

Wpływ nieśmiałości na rozwój dziecka 

Problem nieśmiałości dotyczy całokształtu funkcjonowania dziecka. W sferze  ruchowej manifestuje się ono przede wszystkim ogólnie zmniejszoną ruchliwością. Poruszają  się mało, niechętnie zmieniają miejsce, na przerwach siedzą w jednym miejscu lub stoją  nieruchomo.  

W sferze zachowań występuje zahamowanie aktywności w sytuacjach społecznych – gdy dziecko ma wypowiedzieć się w obecności nauczyciela lub na forum grupy, często się  jąka, myli, mówi chaotycznie, albo w ogóle nie mówi, milczy, przyjmując postawę bierną. Dziecko nieśmiałe ma trudności z nawiązywaniem i podtrzymywaniem kontaktów  międzyludzkich, mimo że zazwyczaj odczuwa ich bardzo silną potrzebę. Charakterystyczną  formą zachowania nieśmiałego jest też unikanie kontaktu wzrokowego. 

Przejawy nieśmiałości w sferze poznawczej to słabe, zwolnione reagowanie  poznawczo-intelektualne. Dziecko wolniej zapamiętuje nowe treści i gorzej sobie radzi  w nieznanych wcześniej sytuacjach. Nieśmiałość utrudnia myślenie i koncentrowanie uwagi,  zaburza percepcję (dziecko dostrzega i pamięta głównie te zdarzenia, które potwierdzają  negatywny obraz samego siebie i świadczą o złym nastawieniu otoczenia). Nauczyciel  niejednokrotnie musi długo wyczekiwać, zanim coś powiedzą, podczas gdy inne dzieci  podnoszą ręce do góry i wyrywają się do odpowiedzi.  

Przejawami nieśmiałości w sferze emocjonalno-uczuciowej są osłabione reakcje  uczuciowe dziecka na te bodźce, które są przez większość dzieci silnie emocjonalnie  przeżywane. Dziecko boi się, że zostanie źle odebrane przez innych, nie wierzy w siebie, ma  poczucie niskiej wartości. 

Drogi Rodzicu! 

Jeżeli martwisz się, że Twoje dziecko przeżywa nadmierny lęk w kontaktach z rówieśnikami  i osobami dorosłymi, nie ma przyjaciół, unika zabierania głosu, krępuje się poprosić o coś  osobę dorosłą, mimo Twojej obecności – oto wskazówki, które pomogą mu pokonać  nieśmiałość i bardziej cieszyć się życiem: 

Akceptuj dziecko takie jakie jest, razem z jego brakiem odwagi czy przebojowości. Da  mu to poczucie bezpieczeństwa niezbędne do ukształtowania się tych cech. Przyjrzyj się specyfice trudności dziecka: czy dziecko jest nieśmiałe w kontakcie  z jedną osobą czy w grupie, czy tylko w nowych, nieznanych czy we wszystkich sytuacjach społecznych; czy dziecko ma zahamowania tylko w bardzo określonych sytuacjach (np. telefonowanie, jedzenie w miejscu publicznym, zabawa), czy we wszystkich. Pozwoli to określić, jakie umiejętności  dziecko powinno ćwiczyć. 

Ćwicz z dzieckiem sytuacje społecznie trudne (uścisk ręki, patrzenie w oczy, rozmowy z innymi dziećmi i dorosłymi, przedstawianie się) – najpierw  w bezpiecznym otoczeniu (z osobami, które dobrze zna i lubi), potem z osobami mniej  znanymi (np. z nauczycielką drugiej grupy w przedszkolu, kucharką, rodzicem innego  dziecka). 

Ucz dziecko jak zapoznać się z innym dzieckiem czy przyłączyć się do grupy.  Ćwiczcie zwroty: „Cześć, co robicie?”, „Ja mam na imię …a jak ty masz na imię?”.  Chodź z dzieckiem na place zabaw, ale również zapraszaj rówieśników do domu – na własnym terenie dziecku łatwiej będzie wykazać się inicjatywą, będzie czuło się  pewniej. 

Dokładnie zaplanuj dzień i omów z dzieckiem wszystkie mające nastąpić wydarzenia (dzieci nieśmiałe nie lubią zmian, bo trudno im poradzić sobie w nowych  sytuacjach – coś, co dziecko zna budzi mniejszy lęk). 

Nie zmuszaj do robienia czegoś, czego dziecko bardzo się boi (lepsza jest metoda małych kroczków – np. zamiast mówionej roli w przedstawieniu, rola statyczna, bycie drzewkiem z boku sceny). 

Unikaj „etykietek” – zarówno wypowiadanych głośno do dziecka lub w jego obecności („ty to jesteś taki nieśmiały”, „on się boi, więc nie powie”), jak i swoich wewnętrznych stereotypowych przekonań o dziecku („nie będę mu proponować, bo i tak będzie się bał”, „nie poradzi sobie” itp.). 

Częściej dawaj dziecku do wykonania zadania, w których jest dobre, by doświadczało więcej sukcesów niż porażek. 

Nie używaj nieśmiałości jako wymówki, aby dziecko nie musiało czegoś zrobić.  Poświęcaj dziecku więcej uwagi wtedy, gdy odważy się coś zrobić niż wtedy, gdy się  wycofuje. 

Rozmawiaj o uczuciach dziecka, nazywaj je i dawaj przedszkolakowi odczuć, że je akceptujesz. Unikaj zaprzeczania uczuciom („nie ma się czego wstydzić”, „to wcale nie jest takie straszne”, „przesadzasz”) i wyśmiewania się z nich. Stosuj pochwały opisowe – dokładnie opisuj, to, co widzisz, bez formułowania ocen.

Zachęcaj dziecko do wypowiadania się w formie rysunkowej. Dziecku łatwiej jest wypowiadać się w rysunku niż ustnie (wtedy „plączą” mu się myśli, zaczyna się jąkać). 

Ucz dziecko, jak ważne jest uśmiechanie się do innych. 

Ucz mówienia komplementów (np. samemu je prawiąc). 

Nic tak nie dodaje otuchy nieśmiałym dzieciom, jak wsparcie rodziców – bardzo  potrzebują miłości i poświęcenia im uwagi. Dobrze jest wykorzystać każdą okazję,  by pogłaskać, przytulić, podziwiać zlęknione dziecko. Należy pogodzić się z jego  nieśmiałością i tym, że potrzebuje więcej czasu niż inne dzieci, aby oswoić się  z nowymi sytuacjami. 

Drodzy Rodzice  

życie pędzi do przodu nie zostawiając wiele czasu na realizację marzeń czy osobistych  planów. Mimo wszystkiego co niesie powszedni dzień, znajdźcie czas dla swojego dziecka:  poczytajcie bajkę, porozmawiajcie o kolegach, zabawkach, o przedszkolu, wykonujcie wraz  z dzieckiem różne czynności domowe. Systematycznie wdrażane do prac domowych – szybko stanie się cennym pomocnikiem, a Wasza wzajemna wieź psychiczna będzie znacznie  silniejsza. Nawet najmniejsze sukcesy warto dostrzegać i chwalić. Dziecko nieśmiałe musi  widzieć w Was partnera, który pomoże mu w przezwyciężaniu trudności, ale nie wyręczy go  w jego obowiązkach. 

Przede wszystkim jednak drodzy Rodzice znajdźcie czas na rozmowę – najcenniejszy  kontakt dziecka z rodzicami. Nie zostawiajcie bez odpowiedzi żadnego pytania – ono może  nigdy już nie paść, a odpowiedź przyjdzie z niewłaściwego źródła, często nie taka, jaka  powinna. Do Was drodzy Rodzice należy wspieranie dziecka w zdobywaniu wiadomości,  umiejętności oraz nabywaniu doświadczeń, a więc właściwe przygotowanie do dorosłego  życia. Dziecko należy kochać odpowiedzialną miłością, ponieważ za jakiś czas – obdarzone  tym co otrzymało od Rodziców – i tak odejdzie do samodzielnego, dorosłego życia. 

Opracowała: Joanna Szarota-Zając 

Bibliografia: 

Bogdanowicz M., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1985 

Faber A., Mazlish E., Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas  mówiły, Poznań 2008

Gruszczyk-Kolczyńska, E., Zielińska, E., Dwulatki i trzylatki w przedszkolu i domu, Kraków: „Centrum Edukacyjne Bliżej Przedszkola” 2012 

Harwas-Napierała B., Nieśmiałość dziecka, Poznań 1979 

Langer-Rachwał, M., Moje dziecko się boi, Warszawa 2019 

Małkiewicz, E. (2016). Wczesna interwencja wobec problemów emocjonalnych dziecka  związanych z adaptacją do przedszkola. W: B. Cytowska, B. Winczura (red.), Wczesna  interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka, Wyd. 6. Kraków: Impuls, s. 431–443. Zimbardo P.G., Nieśmiałość – co to jest? Jak sobie z nią radzić?, Warszawa 2000 Materiały zaczerpnięte z czasopism pedagogicznych: „Wychowanie w Przedszkolu”; „Bliżej  Przedszkola”.

Skip to content