Percepcja słuchowa to zdolność do odbierania, rejestrowania i identyfikowania bodźców dźwiękowych z otoczenia. Prawidłowy rozwój słuchowy wpływa na całe funkcjonowanie dziecka. Kształtowanie wrażliwości słuchowej jest procesem niezbędnym do opanowania umiejętności mówienia, czytania i pisania.
Percepcję słuchową można stymulować i usprawniać m.in. poprzez ćwiczenia wrażliwości słuchowej, zabawy rytmiczne, ćwiczenia koncentracji słuchowej, słuchu fonematycznego, analizy i syntezy sylabowej oraz głoskowej. Najlepiej przeprowadzać je w formie zabawy. Mogą przydać się tu przedmioty codziennego użytku (naczynia, sztućce, guziki), przybory szkolne, dary natury (kasztany, kamyki, liście, groch). Uwrażliwianie na dźwięki odbywa się w rozmaitych codziennych sytuacjach, nawet podczas spaceru wsłuchując się w odgłosy przyrody.
Ćwiczenia słuchowe mają na celu podniesienie poziomu percepcji słuchowej, która odgrywa znaczącą rolę w procesie komunikacji, poznawania języka, rozwijania mowy,
a w dalszej perspektywie pozwala na zaspakajanie podstawowych potrzeb życiowych
i umożliwia rozwój społeczny dziecka.
Poniżej przedstawiamy przykładowe zabawy i ćwiczenia rozwijające wrażliwość słuchową, które z powodzeniem mogą być stosowane zarówno przez nauczycieli, jak i przez rodziców.
ZABAWY I ĆWICZENIA ROZWIJAJĄCE SŁUCH I UWAGĘ SŁUCHOWĄ
Zabawy mają na celu:
- usprawnianie słuchu fizycznego – rozwijanie wrażliwości na dźwięki, natężenie, tempo, rytm;
- stymulowanie percepcji słuchowej – rozpoznawanie, identyfikację i różnicowanie dźwięków;
- poprawę uwagi słuchowej dziecka – analizowanie tego, co dziecko słyszy.
Reagowanie na dźwięki
Obserwuj dziecko w sytuacji, kiedy w jego otoczeniu odtwarzane są dźwięki (dzwonek telefonu, odkurzacz, pukanie do drzwi, odkręcanie wody, tykanie zegara,…). Czy dziecko odwraca głowę w kierunku źródła dźwięku? Jeśli jest nieuważne, zwróć uwagę dziecka na dźwięk. Powiedz np.: „Słyszę tykanie zegara, słyszę …a Ty?”. Jeśli nie reaguje, sprawdź słuch dziecka.
Słuchanie mowy – czytanie dziecku wierszyków (od krótkich do coraz to dłuższych), książeczek. Zwracanie uwagi na intonację, wyznaczenie codziennego czasu na czytanie
o stałej porze.
Zabawa „Co słyszą moje uszy?”
Porównywanie wrażeń słuchowych z zasłoniętymi i odsłoniętymi uszami. Zastanówcie się razem, dlaczego uszy są ważne, co im zawdzięczamy.
Zabawa „Rozpoznaj dźwięk”
Zabawy z przedmiotami codziennego użytku wydającymi dźwięki, np. klucze, monety, sztućce, gazety, czajnik, pudełko z ryżem, grochem, butelka z wodą, itp. Mama/tata prezentuje dźwięki przedmiotów i po prezentacji można rozpocząć zabawę w rozpoznawanie. Dziecko nie może widzieć podczas odgadywania przedmiotów.
Zagadki z instrumentami – cymbałki, bębenek, grzechotka, itp.
Dziecko odwraca się i słucha dźwięku instrumentu. Odgaduje i sprawdza. Jeśli nie pamięta nazwy może wskazać gestem instrument.
Zabawa w odgadywanie i identyfikowanie różnych głosów zwierząt oraz dźwięków otoczenia (dzwonek telefonu, czajnik, odkurzacz, pukanie do drzwi, odkręcanie wody, tykanie zegara, stukanie kamieniami, patykami).
Mama lub tata włącza nagranie i pokazuje planszę z różnymi obrazkami
zwierząt/przedmiotów. Należy określić nazwę zwierzęcia lub przedmiotu oraz wskazać właściwy obrazek.
Tworzenie dźwięków: zabawy kamieniami, patykami, naczyniami kuchennymi itp. Dziecko może samo wytwarzać dźwięki.
Różnicowanie dźwięków
Możemy wykorzystać w tej zabawie przedmioty np. pokrywkę od garnka, blachę do pieczenia ciasta, drewniany tłuczek, itp. lub instrumenty np. cymbałki, pianino, gitarę, itp. Dziecko odgaduje prezentowany dźwięk.
Jaki dźwięk słyszysz?
Czy to był dźwięk głośny – czy dźwięk cichy?
Czy było dużo dźwięków – czy mało dźwięków?
Czy słyszysz dźwięk długi – czy dźwięk krótki?
Czy to był dźwięk wysoki („cienki”) – czy dźwięk niski („gruby”)?
Przed rozpoczęciem zabawy prezentujemy w/w dźwięki i wyjaśniamy pojęcia: głośny – cichy, długi – krótki…
Odtwarzanie rytmów granych na bębenku:
głośny, cichy, cichy – głośny, cichy, cichy, (…),
cichy, głośny, głośny – cichy, głośny, głośny, (…),
cichy, cichy, głośny, głośny – cichy, cichy, głośny, głośny, (…).
Lokalizacja dźwięku
Zabawa: „Szukamy dźwięku” – dziecko szuka ukrytego przedmiotu, który wydaje dźwięk (np. budzik, telefon, zabawka interaktywna). Identyfikacja dźwięku.
Zabawa: „Rozpoznajemy odgłosy” z klatki schodowej, podwórka, drugiego pokoju, np. słyszę jadący samochód, gra telewizor, w kuchni włączony jest czajnik, w łazience szumi woda, odgłos zamykanych drzwi, kroki, śpiew ptaków za oknem, itp.
Uważne słuchanie
Zabawa: „Ile dźwięków słyszysz?”
Policz uderzenia – stuknięcia o blat stołu. Dziecko zamyka oczy i liczy dźwięki wystukiwane przez mamę, tatę.
Rozpoznawanie znanych piosenek, znanych melodii. Włączamy znaną melodię lub nucimy. Dziecko odgaduje tytuł lub słowa piosenki.
„Zrób, gdy usłyszysz”
Zabawy ruchowe z dźwiękiem polegające na tym, że dziecko na odpowiedni sygnał musi zareagować w umówiony sposób, np.: Umawiamy się z dzieckiem, jakie ruchy ma wykonać słysząc ustalone sygnały dźwiękowe, np. na jedno klaśnięcie – przysiad, na dwa klaśnięcia – podskok, odgłos spadającej książki na podłogę – kładzenie rąk na głowie.
Rozpoznajemy głos ludzkiej mowy
Zabawa: dziecko z zamkniętymi oczami odgaduje, czyj głos słyszy:
„Kto mnie woła?” – dziecko nie widzi osób, które je wołają. Można utrudnić zgadywanie
i zmieniać barwę i natężenie głosu, np. tata woła córkę „cienkim” głosem, itp.
„Rozpoznawanie głosów: kobiety, mężczyzny, dziecka” – dziecko zamyka oczy i słucha nagranych głosów. Czy to był głos pani, pana czy dziecka?
Przykłady dla dzieci młodszych:
- „Co słyszę?” – dzieci siedzą z zamkniętymi oczami i nasłuchują, rozpoznają odgłosy dochodzące z drugiego pomieszczenia, sąsiedztwa, ulicy.
- „Zgadnij, co wydało dźwięk?” – uderzanie pałeczką w szkło, papier, metal, kamień, drewno, itp. Dziecko słucha dźwięków, a następnie zamyka oczy. Rodzic ponownie uderza pałeczką w wybrane rekwizyty, a dziecko odgaduje ich nazwę.
Toczenie różnych przedmiotów po podłodze (np. piłki, kasztana, kamienia), rozpoznawanie odgłosu przez dzieci.
- „Różne dźwięki”
Rodzic pokazuje dziecku różne przedmioty (np. słoik, kubek, garnek, książkę, butelkę), po czym uderza w nie pałeczką/łyżeczką. Dziecko słucha dźwięków,
a następnie zamyka oczy. Prowadzący ponownie uderza pałeczką/łyżeczką w wybrane rekwizyty, a dziecko odgaduje ich nazwę.
- Rozpoznawanie różnych przedmiotów w zamkniętym pudełku po wydawanym odgłosie – groch, kamyki, gwoździe, cukier, ryż, itp.
- Dobieranie w pary pojemniczków (np. buteleczki po jogurcie) wydających takie same dźwięki. Zawartość pojemników przygotowujemy parami, do środka wsypujemy, np. groch, piasek, cukier, kamyczki.
- Odgadywanie odgłosów uderzeń w różne przedmioty, np.: uderzanie o siebie klockami, łyżeczkami, garnuszkami; uderzanie łyżeczką o pustą szklankę, o szklankę z wodą, klaskanie, darcie papieru, gniecenie papieru, przelewanie wody (z wysokości, z niska), drapanie po szkle, papierze, stole. Wcześniej dziecko powinno samodzielnie kilkakrotnie uderzyć w każdy przedmiot starając się zapamiętać dźwięk.
- Rozpoznawanie głosu, szmeru, źródła dźwięku – miejsca, kierunku, odległości, ilości dźwięków (dużo- mało), głośności (cicho – głośno).
- Szukanie ukrytego zegarka, radia, dzwoniącego budzika.
- Rozróżnianie i naśladowanie głosów zwierząt: kota, psa, krowy, kury, koguta, kaczki, itp.
- Rozróżnianie odgłosów pojazdów: samochodu, pociągu, raktora, samolotu, itp.
- Rozpoznawanie po dźwięku różnych urządzeń domowych, np. czajnik, odkurzacz, mikser, suszarka, pralka, itp.
Przykłady ćwiczeń i zabaw dla dzieci starszych:
Kształtowanie wrażliwości słuchowej jest procesem niezbędnym do opanowania umiejętności mówienia, czytania i pisania.
- „Woreczek z literami”
Rodzic wkłada do woreczka szablony liter. Dziecko losuje literę, głośno ją odczytuje
i wymyśla jak najwięcej wyrazów zaczynających się głoską odpowiadającej wylosowanej literze.
- „Urodziny u Balbiny”
Rodzic/rodzeństwo/pedagog wypowiada początek zdania: Na urodziny Balbiny kupimy… Dziecko uzupełnia zdanie nazwą prezentu, a kolejna osoba powtarza zdanie od początku, wymieniając nazwę prezentu poprzednika i dodając swoją. Zabawa trwa do momentu, aż któryś z uczestników pomyli się podczas wymieniania prezentów.
- Wyróżnianie wyrazów w zdaniu
Stawiamy tyle klocków, rysujemy tyle kółeczek, klaszczemy tyle razy, ile słów słyszy dziecko w wypowiadanym zdaniu.
- Wydzielanie sylab w wyrazach
poprzez wystukiwanie sylab, wyklaskiwanie, badanie ile razy opadnie żuchwa (na ręce) przy wybrzmiewaniu sylab.
- Nazywanie obrazków
Dziecko kończy wyraz po pierwszej sylabie wypowiedzianej przez rodzica,
a potem odwrotnie – dziecko zaczyna. W celu ułatwienia można przygotować obrazki.
- Dzielenie na sylaby imion dzieci (na początku łatwych). Wyszukiwanie imion dwu-i trzysylabowych…
- „Kartkowanie książki”
Dzieci siedzą z zamkniętymi oczami w kręgu. Jedna osoba trzyma w rękach książkę i powoli przewraca kolejne kartki, po każdej robiąc krótką przerwę. Zadaniem dzieci jest zapamiętanie ilości przewróconych kartek. Ćwiczenie musi odbywać się w ciszy. Po maksymalnie dziesięciu kartkach, dzieci otwierają oczy, podają swoje wyniki i porównują je.
- „Mała myszka”
Dzieci siedzą w kręgu, jedno z nich odgrywa rolę ślepego kotka. Nauczyciel daje znak wybranemu dziecku, które staje się myszką i stara się jak najciszej opuścić krąg nie zauważona przez kota. Kot musi w skupieniu nadsłuchiwać odgłosów myszki, a jeśli ją usłyszał, wskazuje kierunek, z którego dochodził dźwięk.
- „Dźwiękowy telegram”
Rodzice/dzieci/ siedzą w rzędzie jeden za drugim. Ostatnie dziecko demonstruje jakiś cichy dźwięk, np. pstrykanie palcami, zacieranie rąk przy uchu dziecka siedzącego przed nim. Dziecko przekazuje ten telegram dalej, aż dotrze do pierwszej osoby w rzędzie. Następnie ta osoba głośno prezentuje odgłos. Jeśli poda go prawidłowo, przechodzi na koniec rzędu i wysyła nowy telegram.
Opracowała: Joanna Szarota-Zając
Literatura:
- Erkert A., Zabawy rozwijające zmysły. Wydawnictwo Jedność Kielce 2004.
- Erkert A., Nowe gry i zabawy pobudzające wszystkie zmysły w przedszkolu na świetlicy w szkole. Wydawnictwo Jedność Kielce 2013. red., Terapia pedagogiczna. Scenariusze zajęć, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna Łódź 2007.
- Tońska-Mrowiec, I. Pojmaj A., Zabawy słuchowe. Ćwiczenia dla uczniów klas 0 i I-III, Wydawnictwo Harmonia Gdańsk 2012.