„Każdy ma prawo do szczęścia
i swego miejsca w społeczeństwie”
Maria Grzegorzewska
Wiele osób stara się dziś w kontaktach międzyludzkich, w środowisku domowym lub sąsiedzkim i w innych dziedzinach życia o to, by niepełnosprawne osoby nie musiały żyć w izolacji, lecz aby ich w obecność w codziennym życiu była oczywista. Fałszywa informacja na temat niepełnosprawności lub jej brak, uprzedzenia, niepewność utrudniają współżycie i skazują często osoby niepełnosprawne i ich rodziny na izolację. Pomimo wielu przeszkód, na jakie napotyka pełna realizacja idea integracji dzieci niepełnosprawnych, coraz więcej spośród nich uczęszcza do szkół powszechnych. Niemal każdy nauczyciel spotyka się z uczniami o nietypowym rozwoju. Inspiracją do napisania tego artykułu jest wieloletnia praca jako nauczyciel współorganizujący kształcenie integracyjne i pedagog specjalny. Pewne spostrzeżenia jak i doświadczenia wzbudziły we mnie potrzebę do napisania o tym.
Nauczyciele pracujący w oddziałach, klasach integracyjnych często znajdują się w sytuacjach złożonych, nieobecnych w innych formach kształcenia. Do oddziałów (klas) integracyjnych kierowane są dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, nadpobudliwe psychoruchowo, niedowidzące i niedosłyszące, dzieci z autyzmem, aspergerem, niepełnosprawne ruchowo w tym z afazją, przewlekle chore.
Mają one tam możliwość bawić się i rozwijać w grupie rówieśników. Z reguły małe dzieci sprawne i niepełnosprawne podchodzą do siebie bez uprzedzeń, otwarcie, nie muszą przezwyciężać dystansu i oporu. Stwarzając dzięki temu pozytywną atmosferę ofiarowuje się im konieczne możliwości doznania wszystkich ważniejszych doświadczeń, z których buduje ono obraz samego siebie i otaczającego świata. Równocześnie w zabawie, z naturalnej potrzeby zaczyna poznawać otoczenie, ćwiczy sprawność rąk, rozwija mowę.
Niezwykle ważne jest tworzenie sytuacji sprzyjających integracji, która ma na celu wzajemne poznawanie i przełamywanie barier mentalnych. Łączenie sprawnych z niepełnosprawnymi oznacza tworzenie jednego wspólnego społeczeństwa, w którym burzy się przeszkody separujące ludzi niepełnosprawnych. Integracja ze środowiskiem rówieśniczym jest szansą na prawidłowy rozwój emocjonalno – społeczny dla obu grup. Poprzez wzajemne kontakty dzieci pełnosprawne mają możliwość bezpośredniego poznania mniej sprawnych kolegów, uczą się współdziałania i odpowiedzialności za drugiego człowieka, tolerancji dla ich ograniczeń jak i wrażliwości na ich potrzeby. Obcowanie z rówieśnikami dostarcza im wzorców właściwego zachowania, motywuje do podporządkowywania się normom i zasadom obowiązującym we współżyciu z ludźmi, mobilizuje do większej aktywności społecznej. Poprzez wspólne działania uczą się zgodnego współdziałania w zespole, pokonywania własnych słabości.
Dzieciom z niepełnosprawnością jest znacznie trudniej nawiązywać z innymi osobami poprawne relacje. Większość czasu spędzają w domach, tylko z najbliższymi gdzie są chronione i w pewnym sensie „izolowane”. Dodatkowe utrudnienia stanowią bariery społeczne wynikające z niewłaściwego stosunku społeczeństwa do problemów osób niepełnosprawnych.
Przebywanie codziennie z dziećmi niepełnosprawnymi dla dzieci zdrowych jest okazją do nauki tolerancji, wrażliwości na potrzeby i problemy osób niepełnosprawnych, a także uczenia się sposobów udzielania im pomocy, wsparcia w pokonywaniu trudności. Zdrowe dzieci potrafią organizować odpowiednią zabawę i włączyć swoich niepełnosprawnych kolegów do tej zabawy. To z kolei stawia przed dziećmi niepełnosprawnymi wymagania i mobilizuje je do wysiłku. Dla wielu z nich możliwość uczestniczenia we wspólnych zajęciach w środowisku otwartym jest znakomitym bodźcem wyzwalającym zaradność, samodzielność, ambicje i wiele innych umiejętności potrzebnych do życia w społeczeństwie.
Wychowanie dzieci niepełnosprawnych jest procesem złożonym, uwarunkowanym licznymi ograniczeniami, co modyfikuje i komplikuje pełnione funkcje w rodzinie. Dzieci o potrzebie kształcenia specjalnego, tak jak każde inne dziecko, musi mieć swoje określone miejsce w społeczeństwie, swoje prawa i obowiązki. Jego niepodważalnym prawem jest rozwój, który powinniśmy wspomagać. Proces uczenia się małego dziecka, w tym również dziecka niepełnosprawnego, polega na dążeniu do wiedzy, umiejętności i doświadczeń. Każde dziecko posiada wrodzone mechanizmy poznawcze są to: naśladownictwo i popęd poznawczy. Zauważenie jego dążeń rozwojowych i umiejętne wyjście mu naprzeciw, pozwoli jak najskuteczniej ten rozwój wspomagać i ukierunkowywać, a jednocześnie da dziecku poczucie radości i przyjemności.
Dziecko jest małą istotą społeczną, która dla osiągnięcia pełnego rozwoju potrzebuje kontaktów z innymi dziećmi. Wpływ jednego dziecka na drugie, a także grupy na dziecko jest bardzo ważnym aspektem. Dzieci, przebywając ze sobą, podejmując wspólnie różne działania, wymieniają się mimowolnie doświadczeniami, spostrzeżeniami, umiejętnościami. W takich kontaktach dziecko nie odczuwa stresu, napięcia. Podczas takich zabaw dziecko bardzo chętnie podejmuje się działań, które wcześniej sprawiały mu trudność lub były niechętnie przez nie wykonywane. Dziecko przebywając w grupie rówieśników, uczy się szacunku, tolerancji, akceptacji dla drugiego człowieka, poznaje zasady i reguły obowiązujące w danej grupie i stara się ich przestrzegać. Aby doświadczenia wyniesione z grupy były pełnowartościowe, niezbędna jest jednak koordynacja procesów zachodzących w grupie przez nauczyciela. Wczesna ingerencja i nadzór nad procesem wychowawczo – dydaktycznym przez nauczyciela jest bardzo ważna.
Idea integracji jest bardzo ważna i potrzebna, lecz zarazem bardzo trudna. Nie wszystkie osoby są gotowe na taki rodzaj współdziałania. Jednak wspólnymi siłami nauczycieli, rodziców i dzieci można osiągnąć sukces. Taką nagrodą na pewno jest życie razem osób pełnosprawnych jak i niepełnosprawnych. Wspólne wspieranie się i kroczenie przez życie razem.
Biblografia:
Minczakiewicz E. „ Dziecko niepełnosprawne w rodzinie i szkole”,
Rudek I., Tolerancja dzieci wobec niepełnosprawnych rówieśników, „Auxilium Sociale” nr 1(33), 2005 r.
Walkowska W., Gągorowski B, Założenia i bariery kształcenia integracyjnego, 2014 r.
Opracowała Elżbieta Gil